این استان دارای زمستان های سرد و پر برف و تابستان های معتدل می باشد. و شهرستان های آن عبارتند از: همدان، ملایر، نهاوند، تویسرکان، کبودرآهنگ، اسدآباد، بهار، فامنین و رزن.

همدان از نظر محصولات کشاورزی به ویژه گندم ,چغندرقند، سیب زمینی، سیر وهمچنین میوه هایی که در باغهای دامنه الوند تولید می شود و همچنین از نظر دامپروری شهرت داشته و از نظر صنایع دستی به ویژه از نظر صنایع چرمسازی، قالیبافی و گلیم بافی و به ویژه  با توجه به وجود شهر لالجین به عنوان قطب سفالسازی و سرامیک کشور محسوب می شود.

در حال حاضر استان همدان به دلیل داشتن مراکز تاریخی و دیدنی به عنوان پنجمین شهر فرهنگی و توریستی کشور شناخته شده و از نظر علمی نیز با وجود مراکز دانشگاهی بوعلی سینا، آزاد اسلامی، پیام نور و پزشکی و غیره به عنوان یکی از قطب‌های دانشگاهی کشور شناخته شده است.

عمده‌ترين جاذبه‌هاي گردشگري شهرستان همدان عبارتند از: غار علي‌صدر، تپه تاريخي هگمتانه، آرامگاه بوعلي سينا، آرامگاه باباطاهر، گنبد علويان، مجسمه شير سنگي، برج قربان، استرومردخاي، سدّ اكباتان، تپه‌ عباس‌آباد، مسجد جامع همدان، بازار سنتي همدان، كتيبه و آبشار گنجنامه، باغ نظري، مقبره امام‌زاده عبدالله(ع).

از آنجا که همدان شهر علم و ایمان بوده و به عنوان دارالمومنین شهرت دارد، دارای مشاهیر و علمای بزرگی است که از جمله می توان از آیت الله شوندی، معصومی همدانی، بهاری، نجفی، تالهی و خوانساری عندلیب زاده و از جمله علمایی که در قید حیات هستند از حضرت آیت الله نوری همدانی، صابری همدانی و موسوی همدانی نام برد، دانشمندانی همچون ابن سینا، شاعرانی همچون باباطاهر، محتشم کاشانی، شیخ فخرالدین عراقی، میرزاده عشقی، عارف قزوینی، مفتون همدانی، غبار و غمام همدانی و مشاهیری همچون عین القضات همدانی در این شهر رشد و نمو کرده‌اند عالمان شهیدی همچون شهید محراب حضرت آیت الله مدنی مدتی طولانی از زندگانی خود را در این شهر سکونت داشته و یا همچون شهید مفتح و شهید قدوسی در این استان تولد یافته و رشد و نمو یافته‌اند.

سیمای محیط زیست طبیعی استان همدان

جدول کلیه مناطق تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان

آداب و رسوم همدان

استان همدان از جمله استان‌هاي داراي آداب و رسوم متنوع و فرهنگ غني است. آيين‌هاي باستاني همواره در آن جايگاه ويژه‌اي داشته‌اند كه با ورود اسلام به ايران آيين‌ها و فرهنگ‌هاي وي‍ژه اسلام نيز در اين منطقه شكل گرفته است.

نام همدان براي نخستین بار در سال 1100ق. م در كتيبه تيگلات پليسر اول، شاه آشور به چشم مي‌خورد كه آن را امدانه يا همدانا ذكر كرده اما در كتيبه‌هاي عهد هخامنشي آن را هگمتان و در كتاب هردوت يوناني اكباتان مي‌خوانيم.

نتايج مطالعات و كاوش‌هاي تپه گيان نهاوند نشان مي‌دهد كه مردمان ساكن در اين استان در 6 هزار سال پيش، از فرهنگ و تمدن نسبتاً پيش‌رفته‌اي برخوردار بوده‌اند چنانچه ظروف سفالين منقوش بدست آمده از آن‌ها از لحاظ هنري و صنعتي در سطح والايي قرار دارد.

همچنين كاوش‌ها و بررسي‌هاي مختصر صورت گرفته بر روي تپه‌هاي باستاني نقاط مختلف استان نشان دهنده گسترش تمدن‌هاي پيش از تاريخ در نقاط مختلف و استمرار آنها طی چندين هزار سال است.

قديمي‌ترين متون سنگ نوشته آشوري، همدان را تحت عنوان «آكسيا» به معني شهر كاسيان نام مي‌برد و اين امر نشان مي‌دهد پيشينه مدنيت مركز استان حداقل به هزاره سوم قبل از ميلاد بازمي‌گردد.

اين استان همچنين به دارالمومنين معروف است و براي نخستین بار نواي اذان از شهر نهاوند به گوش ايرانيان رسيده است، مردم اين استان با آداب و اعتقادات خود هميشه بر اين باور بوده‌اند كه رعايت اين آداب، سبب حفظ هويت فرهنگي و تاريخي آن‌ها خواهد بود.

از نظر مردم‌شناسي تمام نقاط استان و به ویژه ساكنان اطراف كوهستان الوند داراي اعتقادات ويژه‌اي هستند و اين آيين‌ها و اعتقادات به تناسب در زمان‌هاي مختلفي از سال به جاي آورده مي‌شود.

آيين‌هاي بهاره و تابستاني مانند جشن گندم‌زار، آيين چيدن گندم، همچنين جشن‌هاي باستاني در پاييز و زمستان مانند جشن‌هاي برداشت گندم و كوسه گلين از آن جمله است.

از ديگر آداب و رسوم مردم اين استان آداب و رسوم مذهبي است. مردم استان در ماه مبارك رمضان، ماه محرم و به ويژه در دهه اول آن‌، آداب خاص و ويژه‌اي دارند.

اغلب ساكنان اين استان مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند و در بين عشاير استان پيروان اهل تسنن نيز وجود دارد. اقليت‌هاي مسيحي، يهودي و زرتشتي نيز در اين استان زندگي مي‌كنند.

مهمترين صنايع دستي استان قالي‌بافي، سفالگري، گيوه بافي، كفش‌دوزي، پوستين دوزي و دباغي است.

قالي‌بافي همدان در سطح ايران مشهور است و قالي‌هاي ريز بافت آن به خارج صادر مي‌شود. انواع ظروف و ابزار سفالي تهيه شده، علاوه بر توزيع در استان به خارج از منطقه نيز صادر مي‌شود.

ادبیات قومی

مردم استان همدان از نژاد آريایی و از قديمی ترين ساكنان ايران زمين هستند. بیشتر مردم این منطقه مسلمان و دارای مذهب شیعه جعفری هستند. کلیمیان، زرتشتیان و ارمنیان از اقلیت های مذهبی استان همدان به شمار می روند.

همچنین در این استان طوايف و اقوام مختلفی مانند فارس، ترک، لر و كرد ساكن هستند و هر كدام با فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود زندگی می كنند به همين جهت پراكندگی زبان و لهجه در سطح استان به خوبی احساس می شود.

فارس ها بیشترین ساكنين استان همدان هستند و از قديمی ترين ساكنان اين منطقه محسوب می شوند كه از دوران مادها در اين ناحيه اسكان يافته اند.

زبان اغلب ساكنان همدان فارسی و با گويش های حصاركی – جولانی و ورمزياری است. زبان فارسی؛ زبان اصلی ساكنان استان همدان را تشكيل می دهد. زبان تركی در شمال و باختر استان همدان رواج دارد. زبان لری و لكی نیز گويش غالب ساكنان شهرستان های ملاير، نهاوند و سامن است. زبان كردی نیز در نواحی مجاور با استان کردستان و کرمانشاه رواج دارد.

پوشاك

پوشاک استان همدان شامل تن پوش ها، سرپوش ها و پای افزار است. با وجود اين كه چهار محور فرهنگی در استان همدان قابل تميز است اما انواع و شيوه های پوشاک زنان و مردان مشابه بوده و سرتاپای افراد را پوشش می دهند.

بافت پارچه و كفش ها به ویژه گيوه پیش از ورود اجناس خارجی يا انواع كارخانه ای آن در روستاها و آبادی های استان؛ متداول بوده و به ویژه گيوه های شهرستان ملاير كه "آجيده" ناميده می شود، جزء دست بافته های استان به شمار می آیند.

غذا های سنتی

الگوی خوراک و مواد غذایی تشکیل دهنده مردم همدان تابع انواع محصولات کشاورزی و بومی موجود در منطقه است. در رژیم غذایی استان همدان معمولاً محصولات کشاورزی به صورت خشکبار و تازه استفاده می شود. انواع آش شامل بروش، تله کنجی، تاماشی، سرکوله، آبگوشت، بخچه گوشت، چنجه، نان شامل گرده، کاک، کولره، ساجی و فتیر و اقسام شیرینی ها مانند برساقی، سوجوق، باسلوق، و اگردک و پیکه چو و مرباها و ترشی ها نشان دهنده تنوع غذایی مردم استان است.

ورزش باستانی و زور خانه ای

ورزش باستانی در استان همدان نیز دارای سابقه دیرینه ای است و همیشه خاستگاه پهلوانان وارسته ای بوده مانند فیله همدانی، علی میرزای همدانی، احمد کوهکش، سیداحمد بطحایی، عزت اله گودرزی، پدر پهلوان علی اصغر گودرزی، پهلوان فتحعلی، پهلوان سیدمیرزا آقا سجادی ، پهلوان حاج مهدی بکتاشی و سیدحجت تویسرکانی است.

در حال حاضر شهر همدان دارای پنج زورخانه و در هر یک از شهر ستانهای تابعه نیز، دارای یک یا دو زورخانه فعال است.

بناهای یادبود تاریخی

آرامگاه علویان، آرامگاه ابن سینا، آرامگاه استرو مردخای، آرامگاه باباطاهر عریان، بازار همدان، تپه هگمتانه، کتیبه گنجنامه، آرامگاه میررضی الدین آرتیمانی ، قلعه نوشیجان، برج قربان، و ...

جاذبه های طبیعی

غار علیصدر: این غار تنها غار تالابی ایران و از معدود غارهای آبی جهان است. این غار در ارتفاعات ساری قیه نزدیک روستای علیصدر(یا علی سرد) شهرستان کبودراهنگ(استان همدان) واقع شده است.

ارتفاع غار از سطح دریا ۲۱۰۰ متر است. محوطه غار دالان‌های پیچ در پیچ و دهلیزهای متعددی دارد. از مجموعه رشته آبها، دریاچه بزرگی در درون غار بوجود آمده و از این رو نفوذ به عمق غار تنها با قایق میسر است. غار علی‌صدر یکی از دیدنی‌های جهانگردی استان همدان است.

زمین شناسان قدمت سنگهای این غار را به دوره ژوراسیک از دوران دوم زمین شناسی(۱۹۰-۱۳۶ میلیون سال قبل) نسبت می‌دهند

مردم روستای علی صدر و روستاهای اطراف، از قدیم الایام به وجود این غار پی برده بودند و از آب آن بهره برداری می‌کردند. تا اینکه در ۵ مهرماه ۱۳۴۲ شمسی گروهی ۱۴ نفره از اعضای هیات کوهنوردی همدان، غار علی صدر را مورد بازدید و کاوش قرار دادند و توانستند با وسایل ابتدایی، مانند فانوس و تیوپ لاستیکی، مسافتی از غار را طی کنند.

آداب و رسوم نوروز در همدان

در استان همدان نيز همچون ديگر نقاط ايران عيد نوروز جايگاه ويژه‌اي داشته و هميشه مراسم آن با آداب و سنن خاص کهن برگزار مي‌شده است.

در گذشته از اوايل اسفندماه خانواده‌ها در تدارک کارها و تهيه مقدمات برنامه‌هاي نوروزي بودند. نخستین اقدامات، تهيه مواد لازم جهت پخت شيريني بود. تهيه لباس نو و مايحتاج شب عيد مانند برنج و روغن نيز از جمله اين اقدامات به شمار مي‌رفت.

از ديگر برنامه‌هاي نوروز، خانه‌تکاني بود و گردگيري و به اصطلاح "دوده‌گيري" انجام مي‌شد. از جمله کارهاي مربوط به ايام عيد تميز کردن و شستن فرش بود. يکي از راه‌هاي تميز کردن فرش، فرش تکاني بود که در بيشتر محوطه کوچه‌ها و خانه‌ها ديده مي‌شد.

سبزه انداختن نيز از رسوم ديگر نوروز بود. بر مبناي عقيده ايرانيان قديم سبزه هميشه ظهور حيات و سبزي و شادي زندگي و سمبل اقتصاد و برکت خانواده‌ها بود و چون نزد ايرانيان باستان گندم سمبل برکت و اقتصاد به حساب مي‌آمد، از قديم‌الا‌يام براي انداختن سبزه نوروزي از گندم استفاده مي‌کردند. بعضي خانواده‌ها از شاهي، ماش يا عدس سبزه مي‌انداختند.